Jezelf durven zijn in de spreekkamer

Ik vond haar irritant.
Ze zat achterover geleund in haar stoel, een bos vol warrige krullen, slobberbroek en ze ging van de hak op de tak. Wilde van alles, om allerlei redenen – die ik niet goed kon volgen. Zoals antibiotica voor haar iets gezwollen been, maar geen gewone, en ook niet die andere, wel van dat merk, maar alleen van die apotheek – of ik het recept direct wilde mailen.

Irritant dus. Ik haakte af. Keek steeds meer naar de computer en reageerde maar half.

Plots stopte ze met praten en keek me strak aan. ‘Ik vind u irritant’, zei ze toen. Nu viel ik stil.

‘Ik vind jou ook irritant’, zei ik toen.

Ook zij was nu stil. We keken elkaar even in rust aan.

‘Mag jij dat eigenlijk wel zeggen?’, vroeg ze. ‘Waarom niet?’, antwoordde ik, ‘jij vindt mij irritant, ik vind jou irritant – volgens mij is dit gewoon een constatering. En toch moeten we met elkaar verder.’

Het ijs was gebroken. Zij werd rustiger, ik volgde actiever en schreef het gewenste antibioticum voor. Nog vele andere klachten met steeds minder eisen volgden sinds dat consult. Volledig mezelf durven zijn in een consult is niet iets wat ik van nature beheerste. Dat kwam ook door mijn opleiding. Tijdens mijn studie geneeskunde leerde ik iemand reduceren tot brein, buik of been. Als voorbereiding op mijn coschappen leerde ik alle juiste vragen per orgaansysteem stellen: als mantra’s dreunde ik ze op. Maar op de spiekbriefjes in mijn doktersjas ontbrak één belangrijke vraag: hoe gaat het eigenlijk met u? Die vraag was me niet echt geleerd, dus miste ik hem niet echt.

En bij aspirant-artsen, wier belangrijkste opgave gaat zijn om voor mensen te zorgen, werd menselijkheid tijdens mijn opleiding niet gewaardeerd. Ik stampte stapels boeken in m’n hoofd, werkte harder dan mijn lichaam soms kon verdragen en zeurde niet terwijl ik werd geconfronteerd met verschrikkelijk menselijk leed. Niet de beste basis om empathische artsen te creëren, realiseer ik me nu.

Ik had gehoopt dat ik in mijn huisartsenopleiding de diepte in zou gaan in de relatie van arts tot patiënt. Maar hier leerde ik dat een goed gesprek verloopt volgens het model MAAS-Globaal 2.0, bestaande uit drie secties, met in totaal zeventien subonderdelen, gescoord van één tot zes. Er moest zóveel aan bod komen in een gesprek van tien minuten dat ik de patiënt niet meer zag.

Patiënten voelen dit. Gereduceerd tot een te uitgebreide hokjeslijst worden ze gehaast. Trekken hun jas niet meer uit als ze voor me gaan zitten. En praten wordt meer een toneelstukje dan een echt gesprek.

Ik herinner me nog dat ik tijdens mijn huisartsenopleiding een gesprek filmde met een dakloze, verslaafde Roemeense patiënt op wie ik het geijkte communicatiemodel afvuurde. ‘Wat denkt u zelf dat er aan de hand is?’ ‘Hoe voelt u zich er zelf bij dat u dakloos bent?’ ‘Wat denkt u zelf dat u nodig hebt?’ Met iedere vraag werd hij agressiever, totdat hij zijn met gaten doorboorde schoenen op tafel gooide en me uitschold in een taal die ik niet begreep.

Tja, dat vonden mijn docenten dan heel grappig, maar ik was toch gezakt.

Als straatarts leerde ik dat trucs je tegenwerken. Ik zorg voor dak- en thuisloze mensen: mensen zijn gehard door het leven en wantrouwend naar hulpverlening, die hen vaak van kastjes naar muurtjes stuurt – of erger – hulp ontzegt om bureaucratische redenen. Ze prikken zo door onoprechte communicatie heen.

Écht met hen praten om hen écht te kunnen helpen kan alleen als je probeert gelijkwaardige gesprekspartners te zijn. En dat kan alleen maar als je jezelf bent. Maar om dat te kunnen zijn moest ik in plaats van mijn patiënten, eerst mijzelf gaan ondervragen. Wat zijn vooroordelen die ik heb tegen deze groep mensen? Hoe beïnvloedt mijn achtergrond dit gesprek? Wat wil ik deze mensen brengen? Wat is mijn rol in deze spreekkamer? Alleen door mezelf zo te bevragen, kwam er rust in onze gesprekken. En merkte ik dat de meeste antwoorden van mijn patiënten kwamen, niet van mij.

Daarom probeer ik iedere coassistent te overtuigen de blik van de computer af te wenden, om naar de patiënt te luisteren. In de verbinding gebeurt het – dan mag je fouten maken, dan mag je (weleens) uit de bocht vliegen.

Als patiënten zien dat je oprecht bent, zal de klacht niet snel volgen.