Partydrugs op prescriptie

Australië is hierin een pionier; sinds juni kunnen psychiaters daar MDMA en psilocybine, een hallucinogeen, voorschrijven aan patiënten met respectievelijk PTSS of therapieresistente depressie. Waar er voorheen weinig animo was vanuit psychiaters en politici, lijkt recentelijk ook in de rest van de wereld hernieuwde belangstelling voor deze substanties te ontstaan. De vraag is nu: zullen psychiaters en politici ‘ja’ zeggen tegen psychedelica als een mogelijke oplossing voor een groeiende gezondheidscrisis?

Nieuwe verbindingen

Psychedelica zorgen ervoor dat het lichaam prikkels anders waarneemt dan normaal. De exacte werking van psychedelica is nog niet bekend, maar de mo­derne technologie stelt ons in staat om de effecten ervan op het zenuwstelsel te onderzoeken. Op celniveau zorgen psychedelica ervoor dat neuronen nieuwe verbindingen aanleggen. Hersengebieden die normaliter niet zo veel met elkaar in contact staan, gaan hierdoor meer communiceren. Het netwerk dat actief is wanneer we in rust zijn, dat betrokken is bij bijvoorbeeld piekeren en negatieve gedachten, wordt juist minder actief.

Hernieuwde interesse

Al in de jaren vijftig en zestig toonde de wetenschappelijke wereld interesse in het gebruik van psychedelica. Zo werd in de Verenigde Staten lsd veelvuldig onderzocht en als aanvulling op psychotherapie gebruikt in de behandeling van verslavingen. De potentie van psychedelica in de behandeling van psychische problematiek was onmiskenbaar. Het gebruik van lsd ontsnapte echter vanuit de gecontroleerde, wetenschappelijke setting naar recreatief gebruik. Tijdens de Vietnamoorlog riep de Amerikaanse president
Nixon ‘the war on drugs’ uit toen naar buiten kwam dat Amerikaanse militairen op grote schaal drugs, waaronder psychedelica, gebruikten en verslaafd huiswaarts keerden. In Nederland bleef dit niet onopgemerkt en medisch onderzoek naar deze stoffen werd stopgezet. Pas in de eerste jaren van deze eeuw werd onderzoek op dit gebied hervat. Dit kwam mede door de komst van de MRI, die in staat bleek de effecten van psychedelica op het brein in beeld te brengen. Bovendien behaalden Amerikaanse onderzoekers bemoedigende resultaten in de behandeling van PTSS met MDMA. Nadat de aandacht van het Europees Geneesmiddelenbureau getrokken was, bloeide hernieuwde interesse op in onderzoek naar psychedelica.

MDMA

Onderzoek heeft aangetoond dat MDMA in combinatie met psycho­therapie effectief kan zijn in de behandeling van PTSS bij patiënten voor wie de reguliere behandeling niet werkt. Tot wel 83 procent van de PTSS-­pa­tiënten werd klachtenvrij na een reeks MDMA-sessies in combinatie met psychotherapie. MDMA doorbreekt waarschijnlijk psychologische barrières, waardoor patiënten de confrontatie met trauma­tische herinneringen aankunnen. MDMA induceert ontspanning, vermindert angst, wekt een euforisch gevoel op en vergemakkelijkt de toegang tot diepere emoties en gevoelens die verband houden met traumatische herinneringen. Ervaringen die normaal gesproken worden weggedrukt, kunnen tijdens de MDMA-sessies worden besproken met twee therapeuten.

Psilocybine

Psilocybine, het middel dat truffels hun trippende effect geeft, biedt hoop voor patiënten met therapieresistente depressie. Alleen al in Nederland worden zo’n 300 tot 400 duizend mensen per jaar hierdoor getroffen, een getal dat de noodzaak van een werkende behandeling onderstreept. In een studie gepubliceerd in New England Journal of ­Medicine werd bij 30 procent van de patiënten remissie van depressieve klachten gezien, drie weken na een sessie met psilocybine. Dit is veelbelovend, aangezien conventionele therapie bij deze doelgroep gefaald had. Hoewel de ‘trip’ relatief kort duurt, blijven de nieuw gevormde verbindingen in het brein langer bestaan, waardoor psychotherapie in die periode effectiever kan zijn. Een sessie met psilocybine biedt ook inzichten in aspecten van het leven, zoals relaties en zingeving, wat cruciaal is voor de behandeling van depressieve patiënten.

Mogelijke gevaren

Hoewel bovengenoemde opties hoop­gevend klinken, moeten we niet blind zijn voor mogelijke gevaren. Om te voorkomen dat patiënten hun depressie inruilen voor een verslaving, zijn passende maatregelen noodzakelijk. Zo moeten medicinale drugs aan kwalitatieve eisen voldoen. Ze zijn daarmee niet te vergelijken met drugs uit het illegale circuit. Met de opkomst van medicinale drugs ligt ook het gevaar van zelfexperimentatie op de loer. Zeker patiënten die niet in aanmerking komen voor de behandeling kunnen uit wanhoop hun toevlucht zoeken in alternatieve routes, zoals het darkweb, om aan de middelen te komen. De drug beweegt dan uit de veilige medische setting inclusief psychologische begeleiding naar ongecontroleerde situaties. Dit is zorgelijk, omdat psychedelica dan sneller gebruikt kunnen worden ‘bij het niet zo lekker voelen’. Niet alleen geeft dit risico op overdosering, ook mist de psychologische begeleiding die het middel zo effectief maakt. Dit onderdeel is essentieel in het bereiken van een doorbraak in de therapie, bijvoorbeeld doordat patiënten na de behandeling hun angsten kunnen bespreken.

Psilocybine biedt hoop voor patiënten met therapie­resistente depressie

Den Haag

Grootschalig onderzoek is nodig om de effectiviteit en veiligheid van psychedelicageassisteerde therapieën verder te onderzoeken. Politiek gezien lijkt er vanuit Den Haag een toenemende interesse in dit onderwerp. Minister Ernst Kuipers van VWS schreef in maart 2022 in een reactie op Kamervragen dat onder andere MDMA en psilocybine baanbrekend kunnen worden in bepaalde therapieën.1 Hij stelt geld beschikbaar om de voor- en nadelen van medicinaal gebruik van verboden middelen op de Opium I-lijst te laten onderzoeken. Hiervoor is inmiddels een Staatscommissie-MDMA ingesteld. Dus psychiaters zeggen vaker ‘ja’ tegen psychedelica; politici ook? 

Auteurs

Lars Bootsma, Dores van der Geest, Sarah de Gruijter