Hoe je de kwaliteit van ouderenzorg (niet) meet

Hoe je de kwaliteit meet van een been in het gips is overzichtelijk. Maar ouderenzorg? Daar is geen simpel antwoord op.

Ten eerste is het al heel lastig te bepalen wat ouderenzorg eigenlijk is. Het is in de praktijk een heterogene verzameling handelingen die lopen van intensieve zorghandelingen door medisch specialisten, lichtere handelingen door wijkverpleegkundigen tot alledaagse zaken rond het leven van ouderen. En het maakt nogal wat uit of dit in een intramurale setting plaatsvindt of thuis. Veel aspecten van ouderenzorg raken ook aan het sociaal domein en aan de directe leefwereld van ouderen (en zouden eigenlijk helemaal geen ouderenzorg genoemd moeten worden, maar dit terzijde). Daar valt niet zo een-twee-drie een kwaliteitssticker op te plakken.

Wat we wel weten is hoe je de kwaliteit van ouderenzorg NIET moet meten. En dat is hoe we het tot nu toe deden: door kwaliteit te reduceren tot het zetten van vinkjes achter zaken die door mensen in de praktijk niet als kwaliteit worden ervaren; door weinig aandacht te besteden aan kwaliteit van leven en preventie; door te doen alsof het invullen van ZorgkaartNederland iets te maken heeft met kwaliteit.

Het is dus mooi dat de sector er toch in geslaagd is afspraken te maken hoe om te gaan met kwaliteit in de ouderenzorg. Het Generiek kompas 'Samen werken aan kwaliteit van bestaan’ is 1 juli jl. ingeschreven in het register. Ik mocht er als lid van de Kwaliteitsraad van het Zorginstituut een heel klein steentje aan bijdragen. De bedoeling van het kompas is om die moeilijkheid van meten te accepteren en recht te doen aan het feit dat je niet alles op één hoop kunt gooien met simpele indicatoren.

De samenleving verandert en de zorg zal mee moeten veranderen. Het kompas legt meer de nadruk op preventie, samenredzaamheid en kwaliteit van leven. Voor organisaties die tot nu toe vooral werkten vanuit de ‘zorglogica’ is dat even wennen. En dat zal in de praktijk heus wel een paar keer minder vlot of goed gaan dan we allemaal willen, want veranderen is moeilijk. Organisaties zullen zich moeten manifesteren als lerende organisaties. Er zal gevallen worden en weer opgestaan. Het is daarom belangwekkend en indrukwekkend dat zoveel partijen hun handtekening hebben gezet onder dit document.* Alleen samen kunnen we het bochtige parcours afleggen de komende jaren.

Het is menselijk om je vast te houden aan de vertrouwde wereld van simpele indicatoren. Maar het is ook een beetje jezelf voor de gek houden als je weet dat die wereld eigenlijk niet bestaat en ook niet meer terugkomt. Dan ga je dingen meten om het meten, maar kun je er redelijkerwijs geen conclusies aan ontlenen.

Het is daarom onfortuinlijk dat Patiëntenfederatie Nederland besloten heeft deze wereld van schijnkwaliteit met grote volharding te blijven omarmen. Niet alleen is het de enige partij die het kompas niet heeft ondertekend, ook probeert de federatie met mediacampagnes alsnog het eigen gelijk te halen. Zo meldt de federatie op haar LinkedInpagina: ‘Zorgaanbieders hoeven door deze afspraken aan veel objectieve kwaliteitseisen niet meer te voldoen.’ En ‘daar zorgaanbieders voorheen concrete, objectieve cijfers over verschillende kwaliteitsindicatoren moesten rapporteren die je op verschillende niveaus met elkaar kunt vergelijken, mogen zorginstellingen dit straks op zelfgekozen onderwerpen “beeldend en verhalend” gaan doen.’ Je moet het maar uit je pen weten te krijgen.

Kamervragen gegarandeerd. Vooral als de Telegraaf weer een fophef doet door zoiets kritiekloos over te tikken en op de voorpagina te kwakken. ‘Geen zicht meer op kwaliteit ouderenzorg.’ Het was bijna goed, koppenmaker! Het scheelt maar drie letters. ‘Geen zicht meer op nepkwaliteit ouderenzorg.’ En dat is maar goed ook.

* Ondertekend door niet alleen usual suspects als ActiZ, Zorgverzekeraars Nederland en vertegenwoordigers van zorgpersoneel als Verenso en V&VN, maar ook vertegenwoordigers van het sociaal domein, ouderen en mantelzorgers (MantelzorgNL, LOC, ANBO). En dan vergeet ik er nog een paar.