De illusie van de maakbaarheid

Op 27 november presenteerde het RIVM het rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024. Daarin wordt een somber toekomstbeeld geschetst van onze volksgezondheid in 2050: die gaat hard achteruit in alle opzichten als we ons gezondheidsbeleid niet wijzigen.

We worden weliswaar gemiddeld weer een paar jaar ouder, maar die extra levensjaren brengen we echt niet erg gezond door en de gezondheidsverschillen tussen de verschillende lagen van onze bevolking nemen in dit toekomstscenario nog steeds niet af, integendeel. Naar schatting lijden er in 2050 zo’n 10 miljoen mensen in ons land aan een chronische ziekte. De vraag die dan wel even bij mij opkomt is wat we allemaal verstaan onder een chronische ziekte, maar afgezien daarvan is het een somber beeld: een forse toename van het aantal mensen met overgewicht en obesitas en de daaraan gerelateerde aandoeningen, toenemende stress en mentale klachten. En dan te bedenken dat de zorgsector nu al overbelast is. We zullen als samenleving toch echt met elkaar de discussie aan moeten gaan over waar we onze energie op gaan richten en ons geld in gaan steken als we (eindelijk!) die ongezonde gezondheidsverschillen willen terugdringen, de volksgezondheid op zijn minst ‘op peil’ willen houden en ons goede zorgsysteem overeind willen houden.

Een mooi handvat voor die discussie vormt de muziektheatervoorstelling De illusie van de maakbaarheid waar ik diezelfde 27 november de première van heb bijgewoond. Het is een coproductie van Heelal BV, Het Mensenkoor en de Dappere Dokters.

Op indringende wijze komen in die voorstelling een paar thema’s aan bod die de toeschouwer aan het denken zetten: we willen natuurlijk allemaal de allerbeste zorg, maar wat is dat eigenlijk? Moeten we alles uit de kast halen om iemand nog een paar maanden langer te laten leven, waarbij de kwaliteit van leven vaak ernstig te wensen over laat? Is dat de beste zorg? Of moeten we juist inzetten op het goede gesprek over wat iemand wil, over wat passende en verantwoorde zorg is: waar is iemand echt bij gebaat? Uiteraard moeten we dat gesprek in de spreekkamer met de individuele patiënt voeren, maar ook collectief zullen we dat gesprek moeten voeren, waarbij we vooral het solidariteitsprincipe moeten bewaken. Dat solidariteitsprincipe ligt weliswaar aan de basis van ons gezondheidsstelsel, maar de uitwerking is niet altijd zoals gewenst.

Onthutsend is in dat opzicht een recent verschenen rapport van het Integraal Kankercentrum Nederland waarin opnieuw geconstateerd wordt dat sociaal-economische verschillen de overleving, het ziekteverloop en de kwaliteit van leven en nazorg beïnvloeden. Ook in dit opzicht ben je als je laagopgeleid bent en weinig inkomen hebt, de sjaak.

De voorstelling heet niet voor niets De illusie van de maakbaarheid: het idee dat we ziekte de wereld uit krijgen als we maar ons best doen en vooral veel geld stoppen in onderzoek is alom aanwezig in onze samenleving. Allerlei fondsen en stichtingen roepen daartoe op: help kanker, nierziekten of wat dan ook maar, de wereld uit. De droevige werkelijkheid is dat dat streven veel tijd, geld en menskracht kost, maar niet echt leidt tot het gewenste doel, al is er door de jaren heen best een en ander bereikt. Maar zolang er die ongewenste en, eerlijk gezegd, onaanvaardbare grote gezondheidsverschillen zijn, moeten we misschien als samenleving toch andere keuzes maken.