Meer over euthanasie

Een breder gedragen euthanasiepraktijk in de ggz heeft allerlei gevolgen die volgens Sisco van Veen e.a. niet altijd even duidelijk zijn. Ze brengen die daarom in het Nederlands Tijdschrift voor Psychiatrie in kaart. Daarvoor nemen ze het relaas van een patiënt als uitgangspunt. Deze patiënt kampt al vanaf haar 20ste levensjaar met ernstige depressies, soms met psychotische kenmerken. Later ook met een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis en een autismespectrumstoornis.

Eerder noemde de KNMG de brief schadelijk en onbehoorlijk. Prof. gezondheidsrecht Legemaate sprak van een schandvlek voor de beroepsgroep. Hoe nietszeggend is daarmee vergeleken de verklaring van de NVvP. Zo nietszeggend (en op sommige punten onjuist) dat ik mijn lidmaatschap heb opgezegd.

Het aantal jongeren dat vraagt om euthanasie bij psychisch lijden is tussen 2012 en 2021 verviervoudigd, blijkt uit een Nederlandse studie die recent is verschenen in JAMA Psychiatry. Van de trajecten eindigt slechts 3 procent in euthanasie. Meer aanvragen eindigden door suïcide (4,3%) of het stoppen met eten en drinken (0,5%). Opvallend is het hoge percentage vrouwen onder de aanmeldingen (74%).

De nieuwe, door artsen opgerichte euthanasiecoöperatie heeft een eerste contract met een zorgverzekeraar, namelijk met DSW. Deze Coöperatie Euthanasiezorg kan daardoor per 1 januari van start voor DSW-verzekerden. Daarnaast zijn er inmiddels gesprekken gaande met twee andere zorgverzekeraars, meldt arts en coöperatiebestuurder Harry van Schooten.

Vereng de euthanasiewet niet. En betrek patiënten en ervaringsdeskundigen bij het debat over euthanasie bij psychisch lijden. Die oproep doen enkele patiënten en hun naasten, gesteund door psychiater in opleiding Carmel Kouprie en psychiater Kit Vanmechelen.

Het is voorbarig om een commissie van wijzen in te stellen die moet oordelen of de euthanasiewetgeving volstaat bij euthanasie vanwege psychisch lijden. Dat vinden artsenorganisatie KNMG en psychiatersvereniging NVvP, in reactie op een voorstel van regeringspartij NSC. ‘Er moet voor gewaakt worden dat de politiek op de stoel van de dokter gaat zitten’, aldus de KNMG en NVvP.

Euthanasie bij mensen met een psychische aandoening is complex, maar gelukkig hebben we de wet, de euthanasiecode, de richtlijn van de NVvP en de uitspraken van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE). Daarop en op uitgebreide ervaring en bestudering van euthanasie bij psychische aandoeningen heb ik mijn standpunt gebaseerd. Een solide basis zou je denken. Maar dat is onnozel geweest.

Het nieuwe nummer van het Nederlands Tijdschrift voor Literatuur en Geneeskunde (NTvLG) heeft als thema euthanasie. Een kleine greep uit de onderwerpen: specialist ouderengeneeskunde Bert Keizer schrijft over de obstakels bij het verlenen van euthanasie. Daarbij wordt er ook gelachen. Psychiater Christel Grimbergen buigt zich over de vraag waarom haar vakgenoten zo terughoudend zijn als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden.

Hoe kun je bij psychische aandoeningen van uitzichtloosheid spreken, wanneer het beloop zo moeilijk te voorspellen is. Euthanasie kan immers alleen als het lijden uitzichtloos is.

Een euthanasieverzoek bespreken in het bijzijn van familieleden of andere derden is geen goed idee, vindt (SCEN-)arts Michiel Marlet. Want – zeker ­afhankelijke – patiënten laten zich dan mogelijk te zeer beïnvloeden. Soms vindt zelfs ongewenste euthanasie plaats.

De Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) hebben geen inzicht in de hoeveelheid euthanasieverzoeken die iedere individuele arts uitvoert, maar houden wel een vinger aan de pols daarvoor.

Door compromissen bij het aanvaarden van de euthanasiewet (2002) kan de wet de toets der kritiek niet doorstaan. Knelpunten zijn het gevolg. Tijd voor een grondige herziening die meer recht doet aan patiënten, artsen en samenleving, zegt huisarts en SCEN-arts Hans van der Linde.

Met behulp van mijn horloge wordt de tijd van toediening en overlijden vastgesteld, terwijl ik het liefst op zou gaan in het behang, om maar voldoende ruimte te bieden aan de familie.

Een opiniestuk in de Volkskrant en een brief die circuleert onder psychiaters bedoeld voor het NVvP-bestuur hebben beide tot doel het debat over euthanasie bij psychisch lijden vlot te trekken. Beide teksten richten hun pijlen daarbij vooral op de brief die een groep verontruste psychiaters een paar maanden geleden stuurde aan het OM.

De afgelopen maanden vlamde het mediadebat over euthanasie bij psychisch lijden heftig op en stonden psychiaters lijnrecht tegenover elkaar. Met name het verlenen van euthanasie aan een minderjarige eind 2023 leidde tot veel ophef en zelfs een brief aan het OM van verontruste collega’s.

Zodra ik het huis binnenstap, hoor ik glazen klinken. Er wordt gelachen en het klinkt er gezellig. Ben ik het goede huis binnen­gestapt?, vraag ik me af. Al snel word ik opgevangen door de huisarts: ‘Fijn dat u er zo snel bent. Meneer ligt daar. Kom verder.’

Jonge mensen die de afgelopen vier jaar euthanasie wegens psychisch lijden lieten plegen, zijn vooral vrouwen. Dat blijkt uit een overzicht dat VWS-staatssecretaris Vincent Karremans naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Al jaren is er een groot tekort aan forensisch artsen. Deze zomer leidde dat tot een oproep van GGD Zeeland om in de maanden juli en augustus bij voorkeur géén euthanasie te plannen, omdat er mogelijk geen forensisch arts beschikbaar zou zijn om de schouw uit te voeren. Deze oproep leidde onder artsen in Zeeland tot ophef en daarnaast vroegen artsen onder een nieuws­bericht op medischcontact.nl zich af of het eigenlijk überhaupt wel zinnig is dat de schouw wordt gedaan door een forensisch arts.

Van alle bedenkingen bij euthanasie vind ik de vraag wat het in spiritueel opzicht betekent de meest ingewikkelde. Je wilt mensen uit hun lijden verlossen, maar weet je zeker dat je dat ook doet? Help je ze niet van de regen in de drup? Moet het leed niet geleden worden? Mogen wij voor God spelen?

Een oproep van GGD Zeeland om in juli en augustus geen euthanasie te plannen vanwege een tekort aan beschikbare forensisch artsen die de lijkschouw kunnen uitvoeren, heeft geleid tot ophef onder huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde.

Ooit stapte ik in de lift tegelijkertijd met een man die onmiddellijk tegen mij begon te vertellen hoe verschrikkelijk onrechtvaardig zijn ontslag was. Het was duidelijk onverteerbaar voor hem. Hij kon het niet verkroppen, dus bleef hij maar bittere gal spugen. Zum Kotzen vond hij het. Ik weet niet of de beste man gelijk had. Ik weet wel dat het iets meelijwekkends had dat hij dat in de lift tegenover een wildvreemde ging bepleiten.

Ook een ogenschijnlijk alledaagse aandoening als jeuk kan onbehandelbaar zijn en zodoende uitzichtloos en ondraaglijk lijden veroorzaken. Soms is dit een reële aanleiding voor euthanasie, zoals een casus overtuigend laat zien.

Er is de laatste tijd veel debat over euthanasie bij psychische aandoeningen. Veel psychiaters hebben het daar moeilijk mee. Want, zoals psychiater en Medisch Contact-blogger Menno Oosterhoff (zelf voorstander) nog niet zo lang geleden schreef: ‘Bij lichamelijke aandoeningen is dood willen een gevolg van de aandoening, maar bij psychische aandoeningen is het vaak een onderdeel ervan, dat je juist moet behandelen. Wanneer moet je je beperkingen daarin erkennen?’

Rond 1985 deed ik mijn eerste euthanasie bij een patiënt met keelkanker. Euthanasie was volgens het wetboek van strafrecht moord en er stond een gevangenisstraf op van twaalf jaar.

Een brandbrief is bedoeld om een brand te melden, maar die van elf psychiaters en drie andere artsen naar het OM heeft juist een grote fik veroorzaakt. Volgzaam als altijd houd ik me aan de oproep van mijn vereniging tot kalmte, want bijna alles is olie op het vuur. Dat kalm houden is mij met de paplepel ingegoten.