Vogelgriep: ‘Er zijn genoeg redenen om ons zorgen te maken’

In de Verenigde Staten liep iemand – zie kader – vogelgriep op zonder dat hij direct contact met besmette dieren had. Zes zorgmedewerkers die zich over hem ontfermden kregen ook luchtwegklachten. En ondertussen is er een ongekende koeiengriepvirusuitbraak gaande. ‘Alles wat daar nu gebeurt, is onbekend terrein.’

Twee jaar geleden worstelde Nederland nog met een uitzonderlijk lange vogel­griepuitbraak. Het virus, het hoogpathogene aviaire H5N1, teisterde toen meerdere (Europese) landen. Dat waren niet de eerste of laatste unicums die het virus op zijn naam heeft staan. Het sprong als hoogpathogeen virus van pluimvee over naar wilde vogels, waar het vervolgens enzoönotisch werd. Het virus trof meer diersoorten dan eerdere vogelgriepvirussen, zelfs verschillende zoogdiersoorten, aldus Ron Fouchier, hoogleraar virologie bij het Erasmus MC. En dan is er sinds maart ook die ongekende situatie in de Verenigde Staten waarbij een uitbraak onder koeien aan de gang is. Moeten we ons in Nederland zorgen maken?

Koeiengriep

‘De virussen in mensen en koeien verschillen tot dusver weinig van die in vogels. Dus we kunnen nog steeds van hetzelfde virus spreken’, zegt Fouchier. Twee jaar geleden sprak Medisch Contact ook met hem over de vogelgriep. ‘Maar er zitten wel enige veranderingen in de koeienvirussen die we nog niet goed kunnen duiden.’ Het is namelijk voor zover bekend voor het eerst dat een vogelgriepvirus naar koeien oversprong. Daardoor valt het risico hiervan nog niet door te vertalen naar mensen. ‘Koeien zijn normaal geen gastheer voor griepvirussen. Dus alles wat daar nu gebeurt, is onbekend terrein.’

Is dat zorgelijk? ‘De uitbraak is enorm wijdverspreid onder koeien in de VS, waar volgens mij te weinig adequaat op wordt gereageerd. Die koeien scheiden via hun melk een enorme hoeveelheid virus uit.’ Vooral via rauwe melk kan dat virus onze voedselketen in komen. ‘We weten dat pasteurisatie in principe het virus inactiveert. Maar we weten ook dat er in Amerika rauwe melkproducten worden gebruikt. Dat baart toch wel zorgen.’

‘Die koeien scheiden via hun melk een enorme hoeveelheid virus uit’

Wappieverhalen

Fouchier noemt twee redenen voor die zorgen. Allereerst liet onderzoek naar besmette zoogdieren – er zijn inmiddels al vijftig zoogdiersoorten geïnfecteerd geraakt – zien dat een besmetting via het maagdarmkanaal tot ‘heftige neurologische ontstekingen’ kan leiden. Dat geldt waarschijnlijk dus óók voor de mens. Daarnaast wantrouwen sommige mensen de overheid en wetenschap. ‘Je ziet in Californië (waar sinds augustus een koeiengriepuitbraak is, red.) dat mensen juist rauwe melk gaan drinken omdat ze denken dat het goed is voor hun afweer. Over die wappieverhalen maak ik me ook zorgen. Zeker als straks het griepseizoen voor mensen er weer aankomt.’ Als iemand blootstaat aan het vogelgriepvirus kan dat overspringen naar de mens en zich vermengen met het humane seizoensgriepvirus. Fouchier vindt dat de Amerikanen meer moeten doen om de uitbraak in te dammen, zoals een strikter advies uitvaardigen tegen het drinken van rauwe koeienmelk, besmette koeien ruimen of bedrijven in quarantaine houden tot de viruscirculatie is gestopt én eerder en vollediger de genetische virusdata delen. ‘Normaal gesproken worden wereldwijd genoomsequenties van virussen realtime gedeeld omdat je daar veel informatie uit kunt halen. Vooral als de locatie en het tijdstip van de monsterafname erbij staan. Zo kun je reconstrueren hoe het virus evolueert.’ Dat is nu bijvoorbeeld in Californië niet goed mogelijk. ‘De Amerikanen leveren nu bijzonder weinig data aan, en meestal pas met enkele maanden vertraging. Nu de koeien bij de enorme uitbraak in Californië zieker lijken te zijn dan voorheen in andere staten roept dat de vraag op of het virus aan het veranderen is.’

Het rommelt in Europa

Toch hoeven we niet bang te zijn dat we de koeiengriep van de VS naar Nederland halen. ‘Uit een inventarisatie van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit kwam naar voren dat er weinig risico’s zijn, behalve de import van sperma.’ Daarentegen is het niet uitgesloten dat ook hier het griepvirus van vogels naar koeien overspringt. Verschillende Europese landen hebben koeien op het virus getest en alle resultaten waren negatief, maar uit een experiment van het Friedrich-Loeffler-Instituut in Duitsland bleek dat koeien net zo bevattelijk zijn voor de vogelgriep die in Europa rondgaat als voor de Amerikaanse. ‘Het is dus echt een kwestie van kans dat het eenmaal in die dierstapel terechtkomt.’

Bovendien: het ‘rommelt al wel in Europa’. Het vogelgriepvirus is alweer in verschillende landen in pluimvee en wilde vogels gesignaleerd. ‘Wij liggen niet als eerste op de trekroutes, dus in Nederland is het virus meestal wat later. Hier houden we altijd eind oktober ons hart vast. Dan komen hier de meeste wilde eenden binnen die uit regio’s komen waarvandaan ze vogelgriep mee kunnen nemen.’ Maar, zegt Fouchier: de kans dat vogelgriep overspringt naar koeien is ‘bijzonder klein’. ‘Wat er nu in Amerika gebeurt, is erg ongebruikelijk. Dat hebben we in honderd jaar griepvirusonderzoek nog nooit gezien. Dus ik denk dat we daar in Nederland in principe niet bang voor hoeven te zijn.’

Steeds nieuwe golven

‘Overigens gaat er nu onder wilde vogels in Europa ook een griepvirus rond waar we angstiger voor zijn dan voor H5N1. We hebben het H5N5-virus in stormvogels gezien, afgelopen jaar in Nederland en onlangs weer in Engeland. Van dat virus verwachten we dat het iets meer zoönotisch is dan H5N1.’ Dan is er natuurlijk ook nog het H5N6-vogelgriepvirus. ‘In China gaan de laatste jaren de meeste mensen dood aan H5N6. Omdat we de laatste 25 jaar steeds weer nieuwe golven van virussen uit China hiernaartoe hebben zien komen, kan het zomaar zijn dat H5N6 het volgende is. Dat is geen prettig virus. Er zijn dus nog steeds genoeg redenen om ons zorgen te maken, maar op dit moment is het in Europa redelijk rustig.’