Sluiting laatste aanmeldpunt nekt opvang Oekraïense vluchtelingen
Serieuze gevolgen voor medische en psychische gezondheid
Plaats een reactie
Na het sluiten van het centrale opvangpunt voor Oekraïense ontheemden in Utrecht is er geen vangnet meer voor deze mensen. Terwijl de zorgbehoefte op tal van terreinen groot is. Betrokken professionals maken een trieste balans op.
Op 1 september 2024 sloot de HUB Utrecht, het laatste centrale aanmeldpunt voor Oekraïense vluchtelingen in Nederland. Deze sluiting heeft serieuze gevolgen voor de continuïteit van de medische en psychosociale zorg voor kwetsbare ontheemden, onder wie slachtoffers van oorlogshandelingen, mensenhandel, seksueel misbruik, huiselijk geweld, en mensen met complexe zorgbehoeften zoals langdurig onbehandelde chronische aandoeningen, oncologische pathologie, ernstige psychiatrische aandoeningen, verslavings- en/of gedragsproblematiek en mensen met cognitieve beperkingen.
Het wegvallen van de HUB legt een maatschappelijk probleem bloot: de toegang tot zorg en onderdak voor deze kwetsbare populatie is zeer beperkt. Dit vergroot de kans op gezondheidscomplicaties en maatschappelijke marginalisatie, met risico op onomkeerbare gezondheidsschade.
Medisch team
Veel Oekraïense vluchtelingen hebben vanwege de oorlog hun medische zorg abrupt moeten afbreken. Oncologische behandelingen, zorg voor chronische aandoeningen en psychiatrische ondersteuning zijn vaak gestaakt, wat leidt tot aanzienlijke fysieke en emotionele stress. Maar ook slachtoffers van mensenhandel en seksueel geweld zijn de dupe, en patiënten met onbehandelde of slecht gecontroleerde chronische ziekten zoals diabetes mellitus type 2 en hypertensie, vaak gepaard met cardiovasculaire en renale complicaties.
De HUB Utrecht ving hen de afgelopen tweeënhalf jaar op en verleende medische zorg met een multidisciplinair team van huisartsen, verpleegkundigen, psychiaters en specialisten. Gedegen samenwerking met zorginstellingen, lokale overheden en maatschappelijke organisaties was daarbij cruciaal en maakte het mogelijk om, ondanks de vele uitdagingen, effectief in te spelen op de zorgbehoeften van de ontheemden. Het team ontfermde zich over de acuutste zorgvragen voordat patiënten werden doorverwezen naar lokale zorgstructuren. Dankzij de inzet van het medisch team en steun vanuit de Veiligheidsregio Utrecht kregen deze patiënten in een vroeg stadium een breed spectrum aan medische en psychosociale hulp. Hulp die nu verloren is gegaan, zodat deze mensen bij aankomst in Nederland gedwongen zijn het zorg- en huisvestingssysteem zelfstandig te doorlopen, zonder kennis van de taal of het systeem en zonder de eerste opvang die voorheen beschikbaar was.
Zonder vaste woon- of verblijfplaats is inschrijven bij een huisarts lastig
Schrijnende situaties
Sinds de sluiting van de centrale aankomstlocaties en het gebrek aan gemeentelijke opvangplekken, moeten Oekraïense ontheemden nu zelfstandig contact opnemen met gemeenten om opvangmogelijkheden te bespreken. Zonder een vaste woon- of verblijfplaats is het vaak lastig om ingeschreven te worden bij een huisarts, waardoor deze groep vaak is aangewezen op de huisartsenposten of Spoedeisende Hulp voor hun zorgvragen. Hun beperkte kennis van het Nederlandse zorgsysteem bemoeilijkt de toegang tot passende zorg aanzienlijk.
De toegang tot zorg en onderdak voor Oekraïense ontheemden verschilt aanzienlijk van de procedure voor asielzoekers. Asielzoekers krijgen vanaf de asielaanvraag toegang tot een centraal aankomstpunt, waar zorg en onderdak worden gegarandeerd. Oekraïners zonder asielzoekersstatus vallen buiten deze regeling en zijn afhankelijk van eigen initiatief en gemeentelijke opvang, wat vaak bemoeilijkt wordt door stress en onbekendheid met het Nederlandse systeem. Dit leidt soms tot schrijnende situaties waarin ze niet tijdig de benodigde medische zorg en huisvesting kunnen krijgen. Als er geen opvangplekken beschikbaar zijn, kunnen ze bovendien dakloos raken, wat hun situatie verder verergert.
Gezondheidsschade
Het uitblijven van tijdige huisvesting en adequate medische zorg verhoogt het risico op onomkeerbare somatische en psychosociale gezondheidsschade bij deze kwetsbare populatie. De aanhoudende oorlogsomstandigheden, onzekerheden en scheiding van naasten hebben een grote psychosociale impact op vluchtelingen die in Nederland aankomen. Dit verhoogt het risico op stressgerelateerde problemen, zoals PTSS, depressie en angststoornissen. Het gebrek aan tijdige diagnostiek en therapeutische interventies leidt tot verdere decompensatie, met een verhoogd risico op chronische functionele beperkingen en ernstige psychiatrische complicaties.
Sinds de sluiting van het laatste aankomstcentrum worden huisartsen, wijkteams en gemeentelijke ambtenaren steeds vaker geconfronteerd met de vraag hoe adequate medische zorg en passende huisvesting voor deze groep kan worden georganiseerd. Het uitblijven van vroege interventie verhoogt bovendien de morbiditeit onder deze populatie.
Mensenrechten
De vraag wie uiteindelijk verantwoordelijk is voor de zorg aan kwetsbare Oekraïense ontheemden blijft onbeantwoord. Deze mensen krijgen toegang tot zorg via de Regeling Medische Zorg Ontheemden (RMO) zodra ze zijn ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). Maar er is nu dus geen centrale coördinator die zorg draagt voor de medische ondersteuning vóór BRP-inschrijving, en gemeenten, zorginstellingen en de nationale overheid schuiven de verantwoordelijkheid naar elkaar door (zie ook kader ‘Verantwoordelijk?’).
Dit gebrek aan systemische coördinatie is in strijd met Europese mensenrechtenverdragen, die voorschrijven dat elke persoon, ongeacht migratiestatus, recht heeft op toegang tot basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg. En volgens de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) dienen vluchtelingen vanaf het moment van aankomst toegang te krijgen tot medische basiszorg, inclusief specialistische zorg. Nederland is verplicht deze zorg te bieden, maar door een wirwar aan administratieve procedures en bureaucratische vertragingen wordt de toegang tot zorg in de praktijk aanzienlijk bemoeilijkt. Dit betekent een schending van hun fundamentele rechten op medische zorg en bescherming.
Vrijwilligersorganisaties zoals Pharos, Empatia en LOOP vullen deze leemte deels op door psychosociale ondersteuning te bieden en vroegtijdig psychiatrische klachten te signaleren. Echter, ook zij ondervinden de beperkingen van het zorgsysteem, dat geen geïntegreerde zorgtrajecten biedt voor patiënten met chronische ziekten, complexe mentale problematiek of verslavingsstoornissen.
Er is behoefte aan structurele maatregelen en een heldere taakverdeling
De sluiting van het laatste centrale aankomstpunt voor Oekraïners (HUB Utrecht) heeft een vacuüm gecreëerd. De verantwoordelijkheid voor hun zorg is niet belegd, wat het risico op onomkeerbare gezondheidsschade en verdere maatschappelijke marginalisatie vergroot. Er is behoefte aan structurele maatregelen en een heldere taakverdeling tussen de overheid, zorginstellingen en maatschappelijke organisaties om te zorgen dat deze kwetsbare populatie tijdige en adequate zorg ontvangt, zoals vastgelegd in de Europese mensenrechtenverdragen.
Verantwoordelijk?
Volgens de nationale handreiking over de opvang en zorg van Oekraïense ontheemden ligt de verantwoordelijkheid hiervoor direct bij de gemeenten.1 Dit is anders dan bij andere vluchtelingengroepen, die door het COA worden opgevangen. Gemeenten moeten vanuit de handreiking tijdelijke opvang, toegang tot zorg en ondersteuning bij inschrijving in de BRP bieden. Deze taakverdeling legt een grote druk op gemeenten, die sinds de sluitingen van de centrale aanmeldpunten zonder centrale coördinatie moeten opereren, wat leidt tot regionale verschillen in zorg en in toegang tot opvang. Een eenduidige landelijke aanpak is ons inziens gewenst om de continuïteit en kwaliteit van opvang en zorg te waarborgen.
auteurs
Willem van der Kraan, huisarts medisch team Oekraïne, voormalig praktijkhouder huisartsenpraktijk Mariahoek en voormalig bestuurslid Huisartsen Utrecht Stad
Anna Donath, gezondheidswetenschapper publieke gezondheid en preventie MsC, coördinator van het medisch team HUB Oekraïne en gespecialiseerd verpleegkundig spreekuurhouder Oekraïne
Wiebe Dommers, huisarts medisch team Oekraïne, voormalig praktijkhouder Huisartsen Oog in Al
contact
mail@willemvanderkraan.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoot
Lees ook- Er zijn nog geen reacties
