Onderwijsinnovatie: leef eens twee weken als een patiënt

Geneeskundestudenten en jonge artsen zijn echter in hun privéleven soms nog maar weinig in aanraking gekomen met patiënten met een (chronische) ziekte of het levenseinde, terwijl ze hier in hun professionele leven dagelijks mee te maken krijgen. Warner Prevoo, de vorig jaar overleden interventieradioloog, kreeg als kankerspecialist zelf kanker en schreef daarover in zijn boek Echte dokters huilen ook: ‘Als dokter heb ik zoveel leed gezien, altijd met mededogen, maar er is wel degelijk iets veranderd sinds ik zelf ervaar wat wij onze patiënten laten doorstaan. Bijna zou ik zeggen: we hebben geen idee!’² Je inleven in iemand met een aandoening is dus een belangrijke vaardigheid, die studenten ons inziens onder de knie kunnen krijgen met simulatieonderwijs.

Wat betekent het om meerdere malen per dag medicatie in te nemen?

Inlevingsvermogen

Wat betekent het om meerdere malen per dag medicatie in te nemen? Om sociale activiteiten te moeten afzeggen omdat je geen energie meer hebt? Hele dagen op bed te liggen of je eten door de blender te moeten doen door bijwerkingen van chemotherapie? Om op die vragen een antwoord te krijgen, hebben we het onderwijsprogramma ‘behandelregime’ ontwikkeld. Deze onderwijs­innovatie is onderdeel van de keuzecursus ‘Narratieven in de Geneeskunde’, die sinds 2018 bestaat voor tweedejaarsbachelorstudenten. Het behandel­regime is een unieke vorm van simulatieonderwijs, waarbij studenten voor twee weken in de huid kruipen van een chronisch zieke patiënt en waarvoor de narratieve geneeskunde als theoretisch kader dient (zie kader).³

Met deze onderwijsvorm beogen we het inlevingsvermogen van onze studenten te vergroten. Tevens willen we inzicht bieden in de impact van een door de arts voorgeschreven behandelregime op het dagelijks leven van een individu.

Studenten stellen het behandelregime zelf op (en kunnen hier dus zelf grenzen in stellen). Een belangrijk aspect van dit onderwijs is ook de reflectie over waarom bepaalde onderdelen wel of niet lukken, om zodoende bewustwording te creëren over de impact van ziekte/een behandeling op het dagelijks leven.

Behandelregime

Studenten werden in kleine groepjes gekoppeld aan vier patiënt-docenten (we noemen de patiënten in dit onderwijs patiënt-docenten), die naast ervaringsdeskundige ook allen schrijver zijn (zie tabel 1). In kennismakingsgesprekken exploreerden studenten de dagelijkse impact van ziekte en behandeling op het leven van de patiënt-docenten. Dit betrof chronische ziekten of een ingrijpende ziekteperiode die nog steeds impact heeft. Vervolgens lazen zij hun (autobiografische) boek ter verdieping. Dat laatste heeft als toegevoegde waarde dat het de studenten kan ‘verplaatsen’ naar de belevingswereld van de patiënt-docenten. Een manier dus om in de huid van de patiënt-docent te kruipen.

Op basis hiervan stelden de studenten voor zichzelf een behandelregime op over het ziektebeeld dat centraal stond in het boek. Dit werd vervolgens gedurende twee weken door de studenten gevolgd. Het behandelregime bestond globaal uit leefregels rondom voeding, medicatie (placebo), fysieke activiteit en sociale aanpassingen. In tabel 2 zijn twee voorbeeld­regimes te zien. Het primaire doel van de opdracht zat niet zozeer in strikte naleving van het behandelregime, maar meer in de reflectie hierop. De studenten schreven voor en na het volgen van het behandelregime een kort essay, respectievelijk over de verwachting en de ervaring van de simulatieopdracht. Verder hielden zij een dagboek bij waarin zij beschreven of het was gelukt zich aan het regime te houden en reflecteerden op hun ervaringen. Gedurende het behandelregime kregen de studenten begeleiding van de patiënt-docenten: het opgestelde regime werd van tevoren samen bekeken en aangescherpt, halverwege was een check-in en de studenten konden de patiënt-docent gedurende het regime ook mailen voor vragen. Na afloop van de twee weken presenteerden de studenten hun ervaringen aan de patiënt-docenten.

Uitdagende opdracht

Studenten vonden het een intensieve en uitdagende opdracht, die veel inzicht gaf in het patiëntenperspectief. Het lukte studenten ook niet altijd om zich aan het behandelregime te houden. Zo was consequent innemen van ‘placebomedicatie’ ingewikkelder dan verwacht voor de studenten, hetgeen meer begrip voor therapieontrouw gaf, zeker bij medicatie waar patiënten niet meteen het effect van merken (zoals bloeddrukmedicatie). Daarnaast kregen de studenten meer inzicht in de sociaal-emotionele processen rondom het hebben van een chronische ziekte. Ze voelden frustraties wegens het afzeggen van sociale activiteiten, onbegrip vanuit de omgeving en gevoelens van eenzaamheid. De studenten werden zich wel bewust van het feit dat de patiënt-docenten geen keuze hadden in het volgen van het behandel­regime, omdat dit met consequenties voor de gezondheid gepaard gaat.

Impact overbrengen

De patiënt-docenten vonden het belangrijk, leerzaam en waardevol om een bijdrage te kunnen leveren aan de medische opleiding en om over te brengen wat de impact van ziekte is op het dagelijks leven. Een van hen beschreef hoe zij gedurende het proces kwartjes zag vallen bij de studenten: ‘Ze beseften steeds meer hoe levensveranderend een behandeltraject kan zijn voor een patiënt en zijn/haar omgeving.’ De patiënt-docenten ervaarden de studenten als leergierig, enthousiast en vol goede ideeën. ‘Ze namen mijn problemen als het ware even van mij over, ontdekten mijn valkuilen en kwamen zelfs met eigen ideeën en suggesties.’ Daarnaast beschreven de patiënt-docenten de behandelregimeopdracht ook als waardevol en inzicht­gevend voor henzelf: ‘Weer op een rij zetten wat het doel en het nut is van het leven. Ertoe doen en een bijdrage leveren aan de opleiding en vaardigheden van zorgprofessionals. Waar gaat het dan om en hoe pas ik dat in mijn leven toe.’ Een andere patiënt-­docent zei: ‘Mijn boek (…) werd voor mij weer een nieuwe spiegel en voor de studenten hopelijk een ervaring rijker om mee te nemen en door te geven.’

De studenten voelden frustraties wegens het afzeggen van sociale activiteiten

Perspectiefwisseling

Deze simulatieoefening en andere gerelateerde oefeningen (literatuur over ziekte-ervaringen, kunstvormen over ziektebeleving, patiënt-colleges et cetera) leiden tot een ‘verzamelbak’ aan verhalen. Studenten kunnen in hun professionele loopbaan teruggrijpen op deze verhalen als zij in de kliniek vergelijkbare situaties tegenkomen.

Daarnaast is het behandelregime ook een oefening in perspectiefwisseling, dat in de literatuur geassocieerd is met meer empathische communicatie, minder stereotypering en minder burn-outklachten (door een beschermend effect op stress). De opdracht wordt intensief begeleid, waarbij de studenten op meerdere momenten feedback krijgen van zowel de docenten als medestudenten en patiënt-docenten. Daarnaast is reflectie (dagboeken, essays) een belangrijk middel voor studenten om inzicht te krijgen in hun eigen visies en aannames over het hebben van een chronische ziekte of aandoening. We verwachten dat door deze ervaring studenten in de toekomst voordat ze handelen, eerst denken: hoe zou deze situatie zijn vanuit het perspectief van deze patiënt? 

auteurs

Elsemarijn Leijenaar, basisarts, promovenda narratieve geneeskunde, UMC Utrecht

Megan Milota, associate-professor narratieve geneeskunde, UMC Utrecht

Stefan van Geelen, programmamanager UMC Utrecht onderwijsstrategie De Nieuwe Utrechtse School, opleidingscoördinator MSc-programma medical humanities

Annet van Royen, kinderarts-immunoloog/-reumatoloog, hoogleraar interdisciplinair onderwijs, opleidingsdirecteur geneeskundeopleiding, UMC Utrecht

contact

e.l.leijenaar@umcutrecht.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/16/integraal-zorgakkoord-samen-werken-aan-gezonde-zorg
2. Prevoo W, Overmars K. Echte dokters huilen ook. Amsterdam: Ambo Anthos; 2018.
4. Van den Berg CPW, Van der Lit – van Veldhuizen AC. Beter leven met een chronisch-progressieve ziekte. 1th ed. Amersterdam: Berghauser Pont Publishing; 2020
5. Boshoven M, Bij jou weet je het maar nooit. Zwaag: Pumbo.Nl B.V.; 2021
6. Allewijn M, Na de klap. Alkmaar: Kluitman; 2023
7. Bos S, Buikgevoel. Hilversum: Uitgeverij Lucht BV; 2017