Balanceren tussen empathie en afstand

Sommige Amerikaanse artsen begroeten hun patiënten met een stevige knuffel. Hoe ver moet je gaan met empathie? Wat is goed voor de patiënt en ook nog prettig voor jezelf? ‘Als het contact met de patiënt erbij gebaat is, vind ik tutoyeren geen probleem.’

Je staat in een jolige bui bij de kassa van een supermarkt, met vrienden en een krat bier. Dan zie je een man met wie je kort daarvoor een slechtnieuwsgesprek hebt gehad in het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Dat overkwam geneeskundestudent Wijnand Buisman (27). ‘Het was ongemakkelijk. Ik was als junior coassistent bij het gesprek aanwezig geweest, maar stond nu op het punt een feestje te gaan vieren. We hebben elkaar kort begroet, maar daar bleef het bij. Ik probeer werk en privé toch een beetje gescheiden te houden.’

Inmiddels werkt Wijnand als coassistent interne geneeskunde in het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk. Hij is tevreden over de aandacht voor communicatie in de studie. ‘Vóór mijn coschappen wist ik bijvoorbeeld al dat het bij moeilijke patiëntgesprekken (zie ook blz. 20-21)belangrijk is jezelf goed in te lezen, rust uit te stralen en de tijd te nemen.’ Allemaal nuttige tips, vindt Wijnand, maar: ‘Je leert het pas echt in de praktijk. Ontkenning vind ik de moeilijkste emotie. Ik was bijvoorbeeld aanwezig bij een gesprek waarin de arts aan een moeder vertelde dat hij weinig meer kon doen voor haar ongeneeslijk zieke kind. De moeder negeerde dat volledig en bleef maar informeren naar andere, betere drains. Ze had het duidelijk nog niet geaccepteerd. Tijd is heel belangrijk bij verwerking van emoties.’

Confronterend
Michiel Schoenaker (19) studeert geneeskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen.Zijn eerste jaar zit er net op. In januari had hij een verpleegstage van vier weken, bij twee woongroepen voor mensen met een verstandelijke handicap. ‘Die stage beschouw ik als een van de leukste dingen van het eerste jaar. Het was een prima afwisseling ten opzichte van de theorie.’ Met té moeilijke emoties kreeg Michiel niet te maken, tijdens zijn stage. ‘Maar in de woongroep zit een jongen die gezond ter wereld kwam en na een ongeluk zwaar gehandicapt is. Dat was confronterend, omdat het iemand van mijn leeftijd is. Ik realiseerde me ineens dat het mij ook had kunnen gebeuren.’

Professionele distantie
Het tijdperk van de afstandelijke arts is definitief voorbij. Een arts is er niet alleen om diagnoses te stellen en te genezen. De patiënt wil gezien en gehoord worden, troost en perspectief krijgen. ‘Call me Bernie’, zei de Amerikaanse arts Bernie Siegel 25 jaar geleden al tegen zijn patiënten. Hij beschreef in het boek Love, medicine & miracles dat het belangrijk is patiënten tijdens het spreekuur te begroeten met een knuffel. Annelies van Leeuwen (25) kan er hartelijk om lachen, maar doet het zelf anders. Ze is zesdejaarsstudent geneeskunde aan de Universiteit Utrecht en heeft haar coschappen net achter de rug. Dit voorjaar had ze een keuzestage van zes weken in het Utrechtse Helen Dowling Instituut, waar (ex-)kankerpatiënten en hun familieleden terechtkunnen voor psychologische begeleiding.

‘Ik geef patiënten uiteraard een hand, maar verder vermijd ik lichamelijk contact in gesprekken. Ik vind het wel heel belangrijk om een fijne relatie te hebben. Als dat goed zit, durft een patiënt meer te vragen en te vertellen. Dat is belangrijk voor de behandeling, maar ook voor zijn verwerkingsproces. Ik spreek de patiënt altijd aan met “u”, maar wil op verzoek best tutoyeren. Zelf vind ik het ook niet erg om met “Annelies” te worden aangesproken, als er maar voldoende professionele distantie in de relatie blijft.’

Ruimte geven
In het Helen Dowling Instituut woonde Annelies veel heftige gesprekken bij. ‘Het moeilijkst vind ik toch om geconfronteerd te worden met iemand van mijn eigen leeftijd die kanker heeft. Dan komt het net iets dichterbij. Ik dacht altijd: “Ik ben jong, dat overkomt mij niet.” Nu snap ik beter hoe nerveus je kunt worden van een moedervlek die er ineens vreemd uitziet.’

Annelies is tevreden over de aandacht die studie en werkplek schenken aan het mentale aspect van patiëntcontact. Tijdens haar keuzestage moest ze elke week een reflectieverslag maken, voor de faculteit en het instituut. ‘Dat dwingt je om vast te stellen wat al die gesprekken met jezelf doen. In het instituut praatte ik bovendien over elk gesprek even na, met de psycholoog of therapeut. Als je dát goed doet, kun je het daarna beter loslaten.’ Het allerbelangrijkste voor de patiënt is dat je hem ruimte geeft om emoties te tonen, vindt Annelies. ‘Dat doe je bijvoorbeeld door te zeggen dat het heel normaal is om te huilen na slecht nieuws. Na mijn keuzestage ben ik me daar nog meer van bewust.’

Anton van Tuyl