Is hard sporten goed voor het hart?

Nu zijn dit extreme voorbeelden, maar er zijn redelijk wat geneeskundige ­sportievelingen die trainen voor een marathon of triatlon. Is dat eigenlijk wel goed voor je? Met andere woorden: kun je ook te veel sporten? We vroegen het aan Thijs Eijsvogels, ­associate professor op het gebied van inspanningsfysiologie aan de ­Radboud ­Universiteit.

Hoeveel beweging is gezond en kun je ook te veel sporten?

‘Volgens de richtlijn moeten volwassenen minstens 150 minuten per week matig intensief bewegen en is meer bewegen beter. Er is in de richtlijn geen afkappunt voor te veel sporten. Dat is begrijpelijk vanuit het oogpunt van de publieke gezondheid; het merendeel van de bevolking beweegt te weinig en je wil vooral niet dat ­mensen minder gaan sporten.

Toch is er in de literatuur wel discussie over de vraag of je te veel kan bewegen. Ten eerste zijn er studies die de acute effecten van extreme inspanning op het hart onderzoeken. Zo zijn er (jonge) sporters die plots een hartstilstand krijgen. Dit is echter heel zeldzaam en vaak is er een onderliggende oorzaak. Ook zien we bij marathonlopers dat de linkerventrikelfunctie tijdelijk verminderd is en komen er tijdens het sporten biomarkers zoals troponines vrij. Ten tweede zijn er ook studies die kijken naar de langetermijn­effecten van (veel) sporten. Coronair atherosclerose, fibrose van het hart en hartritmestoornissen kunnen optreden, maar dit gebeurt vrijwel alleen bij sporters die jarenlang met een zeer hoge intensiteit trainen en veel sport­uren maken. Epidemiologische studies die kijken naar sterfte stellen vast dat tot vijf keer de norm van gezond bewegen nog steeds gezondheidswinst oplevert. Misschien dat het vanaf tien keer de norm minder positieve effecten gaat hebben, maar slechts een fractie van de populatie in Nederland haalt dat.’

Dus eigenlijk alleen de topsporters halen dit?

‘Nee, dit gaat niet over topsporters. Topsporters zijn doorgaans jong en jonge harten zijn sterk en regeneratief. De afwijkingen die wij zien komen vooral voor bij mannen van middel­bare leeftijd of ouder die tientallen jaren enorm veel duursport (zoals hardlopen of wielrennen) hebben gedaan op amateurniveau. De onderzoeken die wij doen focussen sowieso op duursport, en niet op krachtsport.’

Kunt u iets meer vertellen over de verminderde linkerventrikelfunctie bij marathon­lopers en het vrijkomen van troponines bij sporten?

‘Na afloop van een marathon, in rust dus, is de linkerventrikelfunctie afgenomen. Een van de hypotheses is dat de receptoren van het hart tijdens extreme inspanning minder gevoelig worden en er daardoor in rust een verminderde functie is. Normalisatie hiervan treedt op binnen een tot twee dagen.

De verhoogde troponines kunnen, ook in dit geval, gezien worden als een biomarker. Onze hypothese is dat je inspanning kunt zien als een natuurlijke stresstest voor het hart. Als het hart hier niet goed mee kan omgaan en er troponines vrijkomen, zegt dat mogelijk iets over de (on)gezondheid van het hart. Dit zou – na verder onderzoek – gebruikt kunnen worden om te screenen op hart- en vaatziekten bij mensen die hoge troponines hebben na het sporten. Wellicht kunnen deze dan al in een vroeg stadium opgespoord worden, maar dat is op dit moment nog slechts een hypothese.’

‘Sporters leven drie tot zes jaar langer dan niet-sporters’

U vertelde dat een van de langetermijneffecten coronair atherosclerose is?

‘Mijn boodschap is sowieso: sporten is gezond. Sporters leven drie tot zes jaar langer dan niet-sporters. Tegelijk hebben mensen die veel sporten vaker atherosclerose. Dit is dan wel een “gunstige” vorm van atherosclerose waarbij de plaques stabieler zijn en er minder risico is op het scheuren van zo’n plaque. In de minder actieve populatie zien we weliswaar minder atherosclerose, maar dit is een instabielere vorm met meer kans op een myocardinfarct.’

Waarom treedt er meer atherosclerose op bij sporters?

‘We denken nu dat ongezonde voeding, ook bij sporters, mogelijk een rol speelt. Daarnaast is er waarschijnlijk een rol voor stress of inflammatie. We weten dat sporten anti-inflammatoir werkt, maar acute inspanning heeft juist een pro-inflammatoir effect. De vraag is wel of aderverkalkingen bij sporters daadwerkelijk een negatief effect hebben. Misschien is het wel een negatief effect maar kan je lichaam daar toch heel goed mee omgaan zodat het netto niet tot problemen leidt.’

Spelen leeftijd, etniciteit en geslacht een rol in de ontwikkeling van cardiovasculaire problematiek?

‘Ja, geslacht zeker. We zien dat coronaire atherosclerose bij vrouwen amper speelt, waarschijnlijk omdat vrouwelijke geslachtshormonen een beschermend effect hebben. Troponinestijgingen zijn overigens onafhankelijk van het geslacht. Wat betreft etniciteit: we zien dat de hartwand van zwarte sporters dikker is dan die van witte sporters. Verder zijn er veel studies met vooral witte deelnemers, wat zorgt voor een selectiebias. Dat is wel echt een beperking. En wat ook wel interessant is: soms zien we dat sporters toch nog wat reguliere risicofactoren hebben zoals een hoge bloeddruk of een verhoogd lipidenprofiel. Deze (vaak) middelbare mannen komen bij de huisarts en die zegt “Ah, tikkeltje verhoogd maar u bent actief, slank en u sport veel dus we gaan dat niet medicamenteus behandelen.” Veel sporten of beweging kan het verhoogde risico door de klassieke risicofactoren echter niet compenseren. Ons advies is dan ook om altijd iets te doen met dit soort risicofactoren. Denk niet “o, leefstijl compenseert dat”, want dat is niet zo.

Dat sporten gezond is staat buiten kijf. Nadelige effecten, zoals coronair ­ather­­osclerose, cardiale fibrose en ­hartritmestoornissen zijn zeldzaam en treden vrijwel alleen op na jarenlange zeer intensieve duurtraining op amateur­niveau en uiten zich op middel­bare leeftijd of later. Belangrijk is om in ieder geval het minimum van 150 minuten matig intensief bewegen per week te halen. Dus spring op je fiets, trek je hardloopschoenen aan en neem de trap in plaats van de lift!’