‘We hebben de plicht de klimaatcrisis aan de kaak te stellen’

Mensen beseffen nog onvoldoende welke invloed klimaat­verandering heeft op gezondheid. Loraine Reichwein (24) van de projectgroep Duurzaamheid & Planetary Health van De Geneeskundestudent doet daarom een moreel appel op alle artsen. ‘Als we ons niet laten horen, zal het aantal mondiale patiënten met gezondheidsschade door klimaatverandering exploderen.’

‘Nu hittegolven toenemen, sterven er in de zomer meer ouderen. Door de slechte luchtkwaliteit – 99 procent van de wereld zit boven het aanvaard­bare niveau dat de Wereldgezondheidsorganisatie hanteert – nemen ziekten als longkanker, cardiovasculaire aandoeningen en nadelige zwangerschapsuitkomsten toe. En doordat door klimaat gunstigere gebieden voor pathogenen toenemen , zien we meer infectieziekten als dengue en malaria in Europa, net als teken met de ziekte van Lyme’, somt Loraine Reichwein op. Nog meer schokkende effecten door klimaatverandering? ‘De stijgende temperatuur zorgt ook voor verergering van (huiselijk) geweld, psychiatrische- en cardiovasculaire aandoeningen. En dit is nog maar het topje van de ijsberg. Klimaatverandering is de grootste bedreiging van allerlei facetten van onze gezondheid.’

‘De temperatuurstijging zorgt voor een veelheid aan ziekten en gezond­heidsschade’

Actie op gezondheid

Zelf is de tweedejaars master­studente aan de UvA zich al langer bewust van de gevaren van klimaatverandering. Reizen met het vliegtuig vermijdt ze en ze kiest voor een plantaardig dieet. Maar dat vindt ze niet voldoende. Verre van zelfs. Als arts in opleiding, bestuurslid van De Genees­kundestudent en projectleider van de werkgroep Duurzaam­heid, en lid van de klimaatactiegroep Act4Health (zie kader Morgen aan de slag), vindt ze dat de beroepsgroep veel meer kan en moet doen tegen klimaatverandering. En in de KNMG-Gedragscode zegt kernregel 14: Als arts ben je je bewust van de relatie tussen gezondheid, klimaat en milieu. Je zet je in voor een duurzame zorgsector en gezonde leefwereld. Kortom, er is werk aan de winkel.’

Zelf een vervuilende sector

Driekwart van geneeskundestudenten vindt dat artsen een belangrijke rol hebben in verduurzaming. Verbeter de wereld, begin bij jezelf, geldt in dit geval ook voor de gezondheidszorg. Het is een van de sectoren die verantwoordelijk is voor veel milieuvervuiling. ‘We zorgen voor 7 procent van de landelijke CO2-uitstoot, vervuilen grondwater met medicijn­resten en ons werk brengt veel chemisch en plastic afval met zich mee. Dat schaadt de publieke gezondheid, en daarmee schaden we ons eigen primum non nocere-principe. Hoewel er veel mogelijk is om de zorg te verduurzamen, loopt de gezondheidszorg achter op andere sectoren. Ik snap wel waarom: we volgen de ingebedde richtlijnen en protocollen. Maar dan is het dus tijd om die te veranderen.’

Pak het aan

Voorbeelden van hoe het anders kan, zijn er te over. ‘Denk aan werken met herbruikbare materialen en jassen op de ok of aan overbodige verpakkingen of de verspilling van medicijnen.’ Ook buiten de spreekkamer is nog eenvoudig winst te boeken zonder dat het ingewikkeld hoeft te zijn, schetst Reichwein: ‘Met zorg op afstand kunnen we onnodig rijden voorkomen en ook op het gebied van energie kunnen ziekenhuizen nog grote stappen maken. Verlichting en airco’s hoeven niet dag en nacht aan. En juist met reisbewegingen en energie besparen valt veel winst te halen.

Strijd tegen onwetendheid

Tegelijkertijd signaleert Reichwein dat onwetendheid een grote rol speelt bij het uitblijven van actie. Zowel bij artsen als geneeskundestudenten. ‘Onlangs was ik voor De Geneeskundestudent spreker op de Groene Week van de KNMG-districten. Daar zaten dus artsen met interesse in het onderwerp, en toch merkte ik hoeveel onbekendheid er is over verduurzaming of gezondheidsrisico’s door klimaatverandering. Hetzelfde beeld zie ik in de jaarlijkse enquête van De Geneeskundestudent. Daarin staan ook vragen over planetary health. De meeste studenten (47,3%) geven bijvoorbeeld aan buiten de opleiding te hebben gehoord over de gezondheids­risico’s van klimaatverandering. Verder krijgt maar liefst 72 procent er geen onderwijs over. Terwijl het juist zo belangrijk is dat geneeskunde­studenten en artsen voldoende kennis hebben om zich uit te spreken.’

‘Studenten willen in het curriculum meer aandacht voor duurzaamheid en de impact van klimaatverandering op gezondheid’

Dieet voor de planeet

Zo valt bijvoorbeeld te verklaren dat The Lancet Planetary Health Diet nog weinig voet aan de grond heeft in ziekenhuizen en zorginstellingen. ‘Dit voedingspatroon is zowel goed voor de menselijke gezondheid als voor die van de planeet. Dit dieet legt de nadruk op plantaardig eten met veel ruimte voor groente en fruit, volkoren granen en plantaardig eiwit. Voor zuivel en vlees is wel plaats, maar beperkt. Dit dieet is dus samengesteld door wetenschappers van The Lancet en het belang voor mens en planeet is groot. Toch is het nog nergens in Nederland in gebruik en vindt slechts de helft van de studenten (52,3%) dat ziekenhuizen dit dieet zouden moeten invoeren.’

Klimaat in het onderwijs

Wat moet er gebeuren? Dat is voor Reichwein zo klaar als een klontje. ‘Het is de hoogste tijd om uit de startblokken te komen. Uit de enquête blijkt bijvoorbeeld dat twee derde van de studenten zich betrokken voelt bij de verduurzaming van de zorg of de geneeskundeopleiding. En driekwart van de studenten wil meer aandacht voor duurzaamheid en de impact van klimaatverandering op gezondheid in het curriculum. Dat kan eenvoudig: er is een introductiemodule beschikbaar, want dit is voor iedere (toekomstige) medische professional belangrijke kennis, en we leiden zelfs docenten erin op (zie kader morgen aan de slag). Vervolgens is het zaak de impact van klimaatverandering regelmatig te laten terugkomen in onderwijs, zowel in vakken als longitudinale leerlijnen.’

Op de agenda

Tot slot blijkt uit de enquêteresultaten dat 66 procent van de geneeskundestudenten het een morele verplichting vindt voor álle artsen om de gevaren voor de volks­gezondheid door klimaatschade aan de kaak te stellen. Loraine Reichwein: ’Of dat nu is door onderwijs, verduurzaming, in de spreekkamer of via het publieke debat: Net als we dat doen met roken of in het verleden door te pleiten voor betere hygiëne in stadswijken. Dit is in het belang van de volksgezondheid, maar ook in ons eigen belang: nu al stevenen we af op een zorginfarct. Zonder grootschalige inzet op bewustzijn, preventie en leefstijl, zal het aantal patienten door onder andere klimaat, vergrijzing en overgewicht exploderen. En los van de urgentie, de KNMG-gedragsregels of de werkdruk: uiteindelijk ben je geneeskunde gaan studeren omdat je iets wilt betekenen voor de gezondheid van mensen. Planetary health sluit daar perfect op aan: een gezonde planeet draagt bij aan de volksgezondheid.’

bronnen

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ambient-(outdoor)-air-quality-and-health#:~:text=By%20reducing%20air%20pollution%20levels,guidelines%20levels%20were%20not%20met.

https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2822%2901540-9

https://climate-adapt.eea.europa.eu/en/observatory/evidence/health-effects/vector-borne-diseases/vector-borne-diseases

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9975983/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29981991/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8122895/

https://www.health.harvard.edu/blog/heart-problems-and-the-heat-what-to-know-and-do-202206212765